سنگ های آتشفشانی از سرد شدن مواد مذاب حاصل می شوند. آتشفشان یکی از پدیده‌های دایمی در طول تاریخ بوده است که تاکنون دچار تحول نشده است. در اینجا قصد داریم شما را به طور کامل با آتشفشان آشنا کنیم. هم چنین انواع سنگ های آتشفشانی و کاربرد آن ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. دوستان عزیز با ما همراه باشید.
آتشفشان چیست؟
آتشفشان یکی از شگفتی‌های زمین است که به وسیله آن مواد مذاب و آتشفشانی درون زمین که به شکل جامد، مایع و گاز هستند، بر روی سطح زمین می‌آیند. این مواد هنگامی که از درون زمین بیرون می‌آیند اطراف دهانه آتشفشان بر روی یکدیگر انباشته می‌شوند و کوه آتشفشان را به وجود می‌آورند.
در برخی از آتشفشان ها با خروج مواد مذاب از دهانه‌ی آتشفشان دیگر فعالیت آتشفشان به پایان می‌رسد. اما در برخی دیگر از آتشفشان ها با خروج مواد مذاب فعالیت آتشفشان به پایان نمی‌رسد و مدت زیادی فعال است. در برخی دیگر از آتشفشان ها بعد از خروج مواد مذاب ممکن است آتشفشان برای همیشه خاموش می شود و دیگر فعالیتی نمی کند.
از دهانه‌ی آتشفشان ها همزمان با خروج مواد مذاب، دود غلیظی نیز خارج می‌شود. مواد مذاب خارج شده از آتشفشان به زمین می‌رسند. بر روی سطح زمین برجستگی ایجاد می‌کنند که این برجستگی تبدیل به سنگ‌های آتشفشانی می‌شود.
سنگ آتشفشانی چیست؟
“سنگ آتشفشانی”، سنگی است که از گدازه ی فوران شده از آتشفشان تشکیل شده است. به عبارت دیگر، از نظر آتشفشانی بودن از سنگ های آذرین دیگر متفاوت است. مانند همه انواع سنگ ها، مفهوم سنگ های آتشفشانی نیز مصنوعی است. در طبیعت سنگ های آتشفشانی به سنگ های هیپوبیز و دگرگونی درجه بندی می شوند و عنصر مهمی از برخی رسوبات و سنگ های رسوبی را تشکیل می دهند. در زمینه زمین شناسی سپر پرکامبرین، اصطلاح “آتشفشانی” اغلب به سنگ های کاملا متاولکانیک اطلاق می شود.
به سنگ های آتشفشانی و رسوباتی که از ماگما در هوا فوران می کنند “پلاستیک های آتشفشانی” گفته می شود.
این ها از نظر فنی سنگ های رسوبی هستند. سنگ های آتشفشانی سنگ های آذرین برون زا هستند.
دو گروه اصلی وجود دارد:
- سنگ هایی که از انجماد جریان های گدازه (اکسترودر) ایجاد می شوند.
- سنگ هایی که از فشرده شدن قطعات جامد آتشفشانی (منسوخ) تشکیل می شوند.
سنگ ها همه یکسان نیستند.
- برخی سنگین هستند.
- برخی سبک هستند.
- برخی دیگر تیره هستند.
- در حالی که برخی می توانند تقریبا سفید خالص باشند.
نام سنگ های آتشفشانی
- بازالت
- آندزیت
- ریولیت
- گرانیت
- پریدوتیت
- گابرو
- دیوریت
- داسیت
اسامی بالا برای انواع سنگ های آذرین به کار برده می شوند. حتی سنگ های آذرین که همه از ماگما در گوشته ی زمین تشکیل شده اند نیز می توانند بسیار متفاوت به نظر برسند. بنابراین در اینجا به ذکر ویژگی های انواع سنگ آتشفشانی می پردازیم.
انواع سنگ آتشفشانی
بازالت ها، آندزیت ها و ریولیت ها هنگام جامد شدن گدازه در سطح زمین تشکیل می شوند. از آنجا که اگر گدازه ای در دمای 750-1250 درجه سانتیگراد ماندگار باشد، در دمای 20 درجه سانتیگراد سطح زمین در حال یخ زدن هستند. سنگ های اکستروژن خیلی سریع خنک می شوند. در نتیجه، مواد معدنی وقت لازم برای تشکیل بلورهای بزرگ را ندارند. اگر در عمق بنشینند و به آرامی سرد می شوند و کریستال ها را تشکیل می دهند.
بازالت
پوسته زمین عمدتا از سنگ بازالت تشکیل شده است. این سنگ سنگین، تیره و دانه ای است. بازالت با ستون های بزرگ سنگی مرتبط است که در بسیاری از نقاط کره زمین وجود دارد. ماگمای بازالت در دمای بالا (حدود 1200 درجه سانتیگراد) تشکیل می شود. وقتی از آتشفشان خارج می شود، گرم و مایع است. این ماده حاوی سیلیس بسیار کمی (کمتر از 50٪) و مقدار زیادی منیزیم و آهن است که سنگ را تیره نشان می دهد. میدان آتشفشانی اوکلند این نوع گدازه گرم و آبشار غنی از آهن را فوران کرده است. و مناظر کوه مملو از بازالت و اسکوریا (سنگی به رنگ قرمز است که مقادیر زیادی مواد معدنی غنی از آهن را شامل می شود) را ایجاد کرده است. هر دو نوع سنگ برای مصالح ساختمانی و محوطه سازی استفاده می شوند.
آندزیت و بازآلت
آندزیت ها حاوی آهن کمتر و سیلیس بیشتری هستند. (50-60٪) در نتیجه روشن تر از بازالت به نظر می رسند. برخی از سنگ های اسکوریا به دلیل ترکیب شیمیایی در طبقه بندی آندزیت قرار می گیرند. ماگمای حاوی آندزیت به طور کلی در حدود 1000-800 درجه سانتیگراد است و آتشفشان های مخروطی شیب دار (استراتوولکانوها) آن ها را تشکیل می دهد. کوه Ngāuruhoe نمونه ای از یک آتشفشان آندزیت است.
سنگ تراکیتی آتشفشانی
- بیشتر حجم سنگ تراکیتی را فلدسپار آلکالن تشکیل می‌دهد.
- این سنگ ظاهری نرم دارد از این رو به سنگ خمیر مشهور است.
- این سنگ به دلیل سست بودن عناصرش به تنهایی کاربرد خاصی ندارد و آن را با سایر مصالح دیگر مخلوط و سپس مورد استفاده قرار می‌دهند.
داسیت یا ریولیت
ویژگی های این سنگ را میی توان به شکل زیر بیان کرد:
- فلسیک (محتوای سیلیس بالا) > 70٪ سیلیس
- این سنگ ها معمولا رنگ روشن دارند.
- تراکم کمتر در 2.4 – 2.6 گرم در سانتی متر مکعب
- در دمای پایین جامد
- 750-1000 درجه سانتی گراد ذوب می شود
- گرانروی زیاد
- فوران های انفجاری معمولی
- فوران های منفجره هنگام شکستن مواد فرار
- به طور معمول در شکاف های قاره، نقاط داغ و بالاتر از مناطق فرورانش رخ می دهد.
لاتیت
سنگ لاتیت که به آن تراکیاندزیت نیز گفته می شود، سنگ آذرین اکستروژن است که در غرب آمریکای شمالی بسیار زیاد است. معمولا به رنگ سفید، مایل به زرد، مایل به صورتی یا خاکستری است، معادل آتشفشانی مونزونیت است . لات ها حاوی فلدسپات پلاژیوکلاز (آندزین یا الیگوکلاز) به صورت بلورهای بزرگ و منفرد (فنوکریست) در یک ماتریس دانه ریز فلدسپات و ارتوکلاز هستند.
فونولیت، تفریتی و بازانیت
هر عضوی از گروه سنگ های آذرین اکستروژن (گدازه ها) غنی از فلدسپات نفلین و پتاس باشد فونولیت است. فونولیت معمولی یک سنگ آذرین ریز دانه و جمع و جور است که به صفحات نازک و سختی تقسیم می شود. که در صورت برخورد با چکش صدای زنگ ایجاد می کند، از این رو سنگ نامیده می شود.
توف
توف یک سنگ آذرین است که از محصولات فوران آتشفشانی منفجره تشکیل می شود. در این فوران ها، آتشفشان از دهانه خود سنگ، خاکستر، ماگما و سایر مواد را منفجر می کند. این مواد از هوا عبور می کند و دوباره در زمین اطراف آتشفشان به زمین می افتد. اگر مواد خارج شده به صورت سنگ فشرده و سیمان شود، به آن سنگ توف گفته می شود. توف معمولا در مجاورت دریچه آتشفشانی ضخیم ترین سنگ است و با فاصله از آتشفشان، ضخامت آن کاهش می یابد. توف به جای لایه بودن ، معمولا رسوبی و به شکل عدسی است.
پوکه
پوکه سنگی آذرین به رنگ روشن و بسیار متخلخل است که در هنگام فوران های آتشفشانی انفجاری شکل می گیرد. فضاهای منفذی (معروف به وزیکول) در پوکه، نشان دهنده چگونگی شکل گیری آن است.
وزیکول ها در واقع حباب های گازی هستند که در طی خنک سازی سریع ماگمای کف دار غنی از گاز، در آن سنگ گرفتار شدند. مواد به سرعت خنک می شوند به طوری که اتم های مذاب قادر به چیدمان خود در یک ساختار بلوری نیستند. بنابراین، پوکه یک شیشه آتشفشانی آمورف است که به عنوان “ماده معدنی” شناخته می شود.
سنگ پا
- سنگ پا نوعی سنگ آذرین درونی است که با سرد شدن مواد مذاب خارج شده از آتشفشان پدید می‌آید.
- این سنگ دارای تخلخل بسیار بالایی است.
- سنگ پا از گذشته تاکنون برای نظافت و جدا سازی پوست مرده کف پا استفاده می‌شود.
- سنگ پا باعث می‌شود تا سلول‌های مرده از کف پا جدا شده و حس تازگی و طراوت به انسان دست دهد.
کاربرد سنگ های آتشفشانی مانند پوکه ی معدنی و سنگ پا
کاربرد و خواص سنگ آتش فشانی بازالت
بازالت برای اهداف بسیار متنوعی استفاده می شود. این ماده معمولا برای استفاده در پروژه های ساختمانی خرد می شود. بازالت خرد شده، برای پایه های جاده، سنگدانه های بتنی، سنگ فرش روسازی آسفالت، بالاست راه آهن، سنگ فیلتر در زمین های تخلیه و اهداف دیگر استفاده شود. بازالت به صورت سنگ برش داده می شود. اسلب های نازک بازالت را برش می دهند. و گاهی صیقل می دهند تا به عنوان کاشی کف، روکش ساختمان، بناهای یادبود و سایر اشیا سنگی استفاده شوند.
کاربرد سنگ آندزیت
- برای ساخت کاشی استفاده می شود زیرا در برابر لغزش مقاوم است.
- به عنوان ماده پر کننده در ساخت و ساز و راه سازی استفاده می شود.
- دارای کاربرد در محوطه سازی و طراحی باغ
- استفاده در ساخت مجسمه ها و بناهای تاریخی
کاربرد سنگ آتشفشانی ریولیت
- مصالح تزیینی، خانه ها، هتل ها
- دکوراسیون داخلی، آشپزخانه
- به عنوان سنگ ساختمانی، سنگ فرش، ساختمان های اداری
- مصالح ساختمانی، ابزار برش،
- برای سنگدانه های جاده
- چاقوها
- مصنوعات سنگ های قیمتی
- تاپ های نیمکت آزمایشگاهی
- جواهرات
کاربرد سنگ آتشفشانی لاتیت
این سنگ مانند دیگر سنگ های آتشفشانی دارای سختی و مقاومت بسیار زیاد است، بنابراین در کارهای ساخت و ساز و ساختمان سازی کاربرد دارد.
کاربرد سنگ آتشفشانی فونولیت
این سنگ دارای ظاهر زیبا و فریبنده می باشد و مناسب برای ساخت جواهرات گران قیمت است.
کاربرد سنگ آتشفشانی توف
- این یک سنگ نسبتا نرم است، بنابراین از دوران باستان برای ساخت و ساز استفاده می شده است.
- دارای ارزش اقتصادی اولیه به عنوان یک ماده ساختمانی و همچنین مجسمه سازی است.
کاربرد پوکه ی معدنی
از آن به عنوان سنگدانه در بتن سبک، به عنوان سنگدانه محوطه سازی و به عنوان ساینده در انواع محصولات صنعتی و مصرفی استفاده می شود. تخلخل بسیاری از نمونه ها به اندازه کافی بالا است. و می توانند روی آب شناور شوند تا زمانی که به آرامی غرقاب شوند.
بیشترین استفاده از پوکه معدنی در بلوک های بتنی سبک و سایر محصولات بتنی سبک است. وقتی این بتن مخلوط می شود، وزیکول ها تا حدی با هوا پر می شوند. این باعث کاهش وزن بلوک می شود. بلوک های سبک تر می توانند نیازهای سازه های فلزی ساختمان یا نیازهای پی را کاهش دهند. هوای محبوس شده هم چنین مقدار عایق بندی بیشتری به بلوک ها می دهد.
دومین کاربرد رایج پوکه در محوطه سازی و باغداری است. از پوکه به عنوان پوشش زمینی تزیینی در محوطه سازی و کاشت استفاده می شود. در کاشت به عنوان سنگ زهکشی و نرم کننده خاک استفاده می شود. پوکه و اسکوریا نیز از سنگ های محبوب برای استفاده به عنوان بستر در باغبانی هیدروپونیک هستند.
پوکه کاربردهای دیگری نیز دارد:
- یک ماده ساینده در صابون های مایع و صابونی مانند “صابون گدازه”
- ساینده در پاک کن های مداد
- ساینده در محصولات لایه برداری پوست
- یک ماده کششی در جاده های پوشیده از برف
- تقویت کننده کشش در لاستیک
- جاذب در بستر گربه
- یک فیلتر ریزدانه
- پرکننده سبک برای خاک رس سفال
کاربرد سنگ پا
از کاربرد های این سنگ آتشفشانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لایه برداری با سنگ پا
- از بین بردن موهای زائد بدن
- جدا کردن پرز از لباس
- تمیز کردن سنگ توالت
امیدوارم مقاله ی ” سنگ های آتشفشانی” مورد توجه شما عزیزان قرار گرفته باشد. با پوکه قروه در ارتباط باشید.